Sa limba catalana

Sa limba catalana est una limba romantza faeddada dae milliones de pessones in Ispagna, Andorra, Frantza e s'Alighera, in Sardigna. In sos Paisos Valentzianos leat su nùmene de valencià (valentzianu), imbetzes in sas ìsolas Baleares est mutida dae totus mallorquì (maiorchinu). Siat su catalanu siat su valentzianu e su maiorchinu presentant, intre issos, carchi diferèntzia pro more de s'isvilupu autònomu chi ant àpidu in sos ùrtimos sèculos.
In sos sèculos colados su catalanu fiat sa limba de sa Corte d'Aragona, sos primos ibèricos chi sunt arribados in Sardigna faeddaint difatis su catalanu. A pustis de sèculos de produtzione literària ( famosu, in su 1200, su tratadu filosòficu-religiosu de Ramon Llull), at incumintzadu a curtzu de su 1600 unu tempus de decadèntzia in ue at tentu prestìgiu mannu su castiglianu, in s'amministratzione, in s'iscola, in sos tribunales e finas in sas biddas de limba catalana, reduende custa limba a èssere faeddada petzi comente dialetu.
In sos primos annos de su 1800 b'at àpidu tentativos medas pro recuperare s'impreu de su catalanu comente limba ufitziale: su prus importante est istadu sa Renaixança unu movimentu literàriu chi at torradu a dare sa nàschida a sa limba catalana. In sos primos anoos de su 1900 Pompeu fabra at batidu a cumprimentu s'unificatzione de sa grafia (normalizatzione) a manera chi finas sas variantes s'iscrient cun un'ùnica grafia. Custu at dadu coragiu e fortza a sa produtzione literària, teatrale e de sos giornales e duncas a su reconnoschimentu de su catalanu comente limba. Durante sa ditadura franchista, s'impreu de su catalanu fiat proibidu, ca fiat cussideradu comente bariante de s'ispagnolu e duncas comente dialetu. Dae su 1979 su catalanu est reconnotu comente limba ufitziale de sos paisos catalanos, de sa comunidade valentziana, de sas ìsolas baleares e de s'Aragona e s'imparat e impreat in s'iscola e in totu sos àmbitos de sa bida sotziale; est limba co-ufitziale paris cun su castiglianu. Su catalanu est limba ufitziale ùnica de s'istadu de Andorra. Dae su 2005 s'Unione Europea l'at reconnotu comente limba co-ufitziale. Si podet nàrrere chi sa normalizatzione at batidu a una iscritura basada in sas bariedades otzidentales ( Comunidade Valentziana, franja d'Orient in Aragona, comarcas de Tarragona e Lleida, Andorra ) pronuntziada segundu sas bariedades tzentro-orientales (Comarcas de Bartzellona e Girona, Baleares, Rossiglione in Frantza e s'Alighera in Sardigna).